parallax background

Verbeelding van de lokale democratie

15/11/21
<
 

Boudewijn Steur

 

Op 16 maart 2022 vinden de gemeenteraadsverkiezingen weer plaats. In de komende maanden zullen her en der weer discussies oplaaien over de kwaliteit van de lokale democratie. Of preciezer: het (gepercipieerde) gebrek daaraan. Meestal wordt daarbij – om een punt te maken – een specifieke invalshoek gekozen. Ik noem drie voorbeelden daarvan. Een veel gekozen eerste invalshoek is dat op lokaal niveau de representatieve democratie achterhaald zou zijn en dat er meer ruimte moet zijn voor directe of participatieve vormen van democratie. Een tweede invalshoek is dat er steeds meer maatschappelijke opgaven op gemeenten afkomen, maar dat de mogelijkheden voor gemeenten – laat staan de sturingsmogelijkheden van gemeenteraden – om deze opgaven op te lossen gering zijn. Ten slotte is een derde invalshoek nog wel dat gemeenteraadsverkiezingen een tweede ordeverkiezingen zijn: kiezers zouden zich niet laten leiden door hun politieke voorkeur op lokaal niveau, maar door hun preferentie op nationaal niveau.

 

Het zijn voorbeelden die allemaal relevant zijn in het nadenken over de lokale democratie. En waarschijnlijk zijn er nog veel andere invalshoeken. In teksten is het ingewikkeld om al deze invalshoeken gelijktijdig aan de orde te stellen. Vaak zijn dan lange lappen tekst nodig of het wordt een soort opsomming die niet tot nadenken uitnodigt.

 

Maar teksten doen ook nog iets anders. In teksten worden relaties gelegd, zowel in het constateren van een probleem als in de voorgestelde oplossingsrichting. Lezers kunnen het daar dan vervolgens mee eens zijn of niet. Het beperkende zit er dan in dat lezers in het frame zitten van de relaties die de schrijver heeft gemaakt.

 

In de afgelopen jaren is vanuit het programma Democratie in Actie gewerkt aan alternatieve manieren om het denken en het spreken over de kwaliteit van de lokale democratie te stimuleren. Manieren die veel meer overlaten aan het vermogen van mensen zelf om verbindingen te leggen. In dat kader is vorig jaar de Imaginaire Atlas van de Lokale Democratie uitgebracht.

 

De Imaginaire Atlas is een cartografische weergave van de lokale democratie, vergelijkbaar met de Atlas van de belevingswereld. Overigens zijn de kaarten uit de Imaginaire Atlas van dezelfde maker, Jean Klare. De Atlas brengt de wereld van de inwoners van de lokale democratie in kaart: de bestuurders, de ambtenaren, de burgers en hun onderlinge verhoudingen. De kaarten en begeleidende teksten schetsen het volle leven van de lokale democratie: de problemen en de mogelijkheden, de kracht en de zwakte.

 

De Atlas is dus gemaakt om op een nieuwe manier naar bestuurlijke vraagstukken te kijken. Er wordt een beroep gedaan op de verbeeldingskracht van de kijker. Met een beroep op hun creativiteit worden kijkers uitgedaagd om zelf verbindingen te leggen.

 

In een atlas kun je immers oneindige veel routes afleggen. De kijker bepaalt zelf zijn of haar reis. Dat maakt atlassen in het algemeen ook zo leuk. Zo kan de kloof tussen samenleving en politiek overbrugd worden, maar er kan ook omheen gereisd worden of een weg tussen aangelegd worden. Cartografische verbeelding geeft veel meer mogelijkheden om een probleemschets te geven en met oplossingen te komen.

 

De basiskaart van de Imaginaire Atlas bestaat feitelijk uit een eiland die de wereld van de lokale democratie representeert. Het eiland kan op twee manieren worden bekeken: van oost naar west en van noord naar zuid. In het oosten ligt de samenleving en in het westen het bestuur. Oost en West worden in het midden met elkaar verbonden via een smalle landstrook. En in die smalle landengte zit de uitdaging. Hoe zorg je voor verbindingen tussen het Oosten en Westen?

 

Daarnaast is er een verschil tussen het noorden en het zuiden. In het noorden gaan de dingen goed en makkelijk. Er wonen veel mensen met een hoge opleiding, ze zijn mondig en zijn bereid om mee te doen. In het noorden van het bestuur wonen luisterende bestuurders, die uitnodigend staan tegenover hun inwoners. In het zuiden zijn er zorgen, problemen en uitwassen. Daar wonen mensen die weinig vertrouwen hebben in dat bestuur, niet mee willen doen. Aan de zuidelijke bestuurskant is een overheid die veel meer op repressie zit en wantrouwend tegenover zijn inwoners staat.

 

Op de verschillende kaarten van de Atlas is veel te zien. Het is ‘food for thought’. De kijker moet daar wel rustig de tijd voor nemen, want de kaarten zijn rijk gevuld met plaatsen, rivieren, wegen, spoorlijnen, vliegroutes en meer. Kijkers zullen daar de tijd voor moeten nemen, want het kijken moet zich vertalen in het nadenken wat al die plekken betekenen voor de kwaliteit van de lokale democratie.

 

Het zou interessant zijn om de komende maanden met deze Atlas te experimenteren om het gesprek over de kwaliteit van de lokale democratie te voeren. Samen met politici, bestuurders, amb­tenaar en inwoners. Ik ben in ieder geval erg benieuwd of dat nieuwe inzichten oplevert en nieuwe mogelijkheden. Het is de lokale democratie gegund!